DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

indeks  |  antologia religijna  |  antologia filozoficzna  |  filozofia nauki

Wojciech Sady: wykłady

filozofowie starożytnej Grecji

 wykład 1: wielcy filozofowie - czyli kto? filozofia - czyli co?
prowizoryczna opowiedź: filozofia to próba systematycznego, rzetelnego namysłu nad sensem życia
filozofia Zachodu wyrasta z filozofii starożytnych Greków
garść uwag o stylach myślowych Greków przed filozofami
filozof=miłośnik mądrości, ktoś pomiędzy głupcami a mędrcami

wykład 2: pierwsi filozofowie starożytnej Grecji: Tales z Miletu, Anaksymander, Anaksymenes, pitagorejczycy

wykład 3: pierwsi filozofowie starożytnej Grecji: Ksenofanes, Heraklit, Parmenides, Empedokles, Anaksagoras, Leukippos i Demokryt

wykład 4: historia Aten od Solona (594 p.n.e.), przez wojny perskie, do Peryklesa i wojny peloponeskiej (431-404 p.n.e.)
sofiści i ich relatywizm poznawczy: Protagoras i Gorgiasz
Kritias o tym, jak wymyślono bogów

wykład 5: SOKRATES: arete jest wiedzą, a ja wiem, że nic nie wiem
ERRATA: 16'04'' jest "stoików", powinno być: "sofistów"

wykład 6: PLATON: życie i twórczość
jak zdobyć wiedzę o tym, czym jest arete?
odpowiedź: poznanie jest przypominaniem sobie

wykład 7: PLATON 2. O widzialnych - zmiennych - rzeczach i o tym, co wieczne

wykład 8: PLATON 3. O duszy i jej wędrówce

wykład 9: PLATON 4. Wiedza a słuszne mniemanie
dzięki dążeniu do wiedzy, połączonemu z (platoniczną) miłością można uciec z tego świata

wykład 10: PLATON 5. O państwie (prawie) doskonałym, bo pod rządami filozofów, chronionego przez strażników, a zaopatrywanego przez lud

wykład 11: PLATON 6. O państwach upadłych; nieudana próba stworzenia państwa rządzonego przez filozofów na Sycylii; Platon próbuje zbudować teorię idei i podać definicję wiedzy, ale mu się nie udaje, porzuca też nadzieję na wcielenie w życie swej utopii politycznej; zarys nowej filozofii z kart Timajosa

wykład 12: ARYSTOTELES: uczeń Platona, wychowawca Aleksandra Wielkiego, założyciel Liceum;
Korpus Arystotelesowski: jak powstał i co zawiera?

wykład 13: ARYSTOTELES 2. Świat to zbiór rozmaitych rzeczy, ulegających nieustannym zmianom. Co powoduje zmiany, dlaczego one zachodzą? Przyczyny: materialna, formalna, sprawcza i celowa. Rzeczy to połączenie materii i formy, a formy działają celowo. Naturalna hierarchia materii i form. Na samym jej dole jest metaria pierwsza, z której powstają (ciepły i suchy) ogień, (ciepłe i wilgotne) powietrze, (zimna i wilgotna) woda oraz (zimna i sucha) ziemia. Do jakich celow one dążą?

wykład 14: ARYSTOTELES 3. Jak Grecy odkryli - co Arystoteles zaakceptował - że Ziemia jest kulą? I że znajduje się w środku świata. Ruchy naturalne (gdy rzecz dąży do właściwego sobie celu) i prawa nimi rządzące. Ruchy wymuszone (gdy na rzecz inna rzecz działa siłą) i prawa nimi rządzące. Pytanie na koniec: dokąd dążą powietrze i ogień?

wykład 15: Co widać na niebie? Jak poruszają się gwiazdy, a jak planenty (Słońce, Księżyc, Merkury, Wenus, Jowisz i Saturn)? Matematyczny model ruchów gwiazd i planet Eudoksosa z Knidos.

wykład 16: ARYSTOTELES 4. O budowie nieba i jego ruchach. Meteorologika: jak i dlaczego padają deszcze, płyną rzeki, następują trzęsienia ziemi itd. A wreszcie o nieruchomym Pierwszym Poruszycielu (a może poruszycielach) jako obiekcie miłości sfer niebieskich.

wykład 17: ARYSTOTELES 5. Dusza jako forma ciała; dusza wegetatywna (roślinna) i zmysłowa (zwierzęca).

wykład 18: ARYSTOTELES 6. Człowiek jako zwierzę rozumne; etyka: kontemplacja teoretyczna jako najwyższe dobro dostępne dla człowieka.

wykład 19: ARYSTOTELES 7. W życiu praktycznym cnota jest środkiem między dwiema wadami. Podział ludzi na obywateli i niewolników.

wykład 20: EPIKUR 1.
Arystyp z Cyreny: jedynym dobrem jest - moja - przyjemność, wszystko jedno jaka, byle silna i długotrwała.
EPIKUR Z Samos: jedynym dobrem jest przyjemność, ale mędrzec unika przyjemności, do jakich dąży tłum. Znajduje przyjemność w nieobecności cierpień fizycznych i braku niepokojów duszy.

wykład 21: EPIKUR 2. Przyjemność jest jedynym dobrem, ale bez filozofii nie można żyć przyjemnie. Wszystko, co istnieje, to atomy i próżnia, powstawanie i ginięcie rzeczy to łącznie się i rozłącznie atomów. W nieskończonej przestrzeni nieustannie powstają i giną niezliczone światy. Gdy powstał nasz świat, atomy połączyły się m.in. w organizmy, z których tylko część była zdolna do przeżycia (i dlatego rośliny i zwierzęta wydają się zbudowane celowo). Nasza dusza też jest zbudowana z atomów, a ze śmiercią ciała rozpada się - i dlatego śmierć jest dla nas niczym.

wykład 22: EPIKUR 3. Bogowie wprawdzie istnieją, ale gdzieś w międzyświatach i nami się nie interesują.
To nie bogowie ustalili prawa, ale ludzie, którzy zawarli umowę, aby sobie wzajemnie nie szkodzić. To nie Zeus ciska piorunem, ale pioruny itp. to zjawiska naturalne.
Tłum a mędrcy. Tłum lęka się bogów, mędrcy ich naśladują. Tłum dąży do zaspokojenia potrzeb naturalnych i sztucznych, mędrcy ograniczają się do naturalnych. Właśnie dlatego, że przyjemność uważają za jedyne dobro, wyrzekają się tych przyjemności, do jakich dąży tłum. Przyświeca im hasło: grono przyjaciół i kwiaty w ogrodzie.

wykład 23: STOICYZM 1. Najpierw o cynikach. Antystenes: wolałbym zwariować niż doznawać przyjemności. Diogenes z Synopy, Krates z Teb i inni cynicy, którzy - nie tracąc czasu na filozofowanie - nie przestrzegali praw i zwyczajów, o nic nie dbali.
Zenon z Kition (334-262 p.n.e.) łączy postawę cyników z filozofią Heraklita, tworząc podstawy stoicyzmu. Stoicyzm systematyzuje Chryzyp z Soloi (ok.280-206 p.n.e.). Kolejni stoicy: Panajtios z Rodos (ok. 185-110 p.n.e.) i Posejdonios z Apamei (ok. 135-50 p.n.e.). Dzieła tych wszystkich greckich stoików zaginęły, znamy je tylko z omówień i polemik.
Mamy dzieła stoickich moralistów rzymskich: Seneki (4p.n.e-65n.e.), Epikteta (ok.50-120) i Marka Aureliusza (121-180), którzy kładli nacisk na etykę, a mniej lub bardziej pomijali stoicką teorię poznania (logikę) i teorię byty (fizykę).
Wszystko jest cielesne, choć jako "coś" istnieją też czas i przestrzeń. Na początku był Bóg jako czysty ogień, zajęty obmyślaniem świata. Potem ogień zaczął się kurczyć i przemieniać w powietrze, wodę i ziemię, z czego powstał kulisty świat, będący istotą żywą, kierowaną przez Boga jako Opatrzność. Bóg jawi nam się czasem jako Zeus, czasem jako Atena, czasem jako Posejdon itd. Rozsiał w świecie racje zalążkowe, z których we właściwym czasie powstają rozmaite rzeczy, zaróno nieożywione, jak i rośliny, zwierzęta oraz ludzie.
Ale skąd w obmyślonym przez Boga świecie tyle zła: chorób, klęsk żywiołowych, śmierci itd.? Odpowiedź stoików: z punktu widzenia całości lokalne zło rodzi większe dobro, a świat jako całość jest najlepszy z możliwych.

wykład 24: STOICYZM 2. Bóg, jako pneuma, przenika świat i wszystkim kieruje jako Opatrzność. A zatem nasz los nie od nas zależy: wszystko działo się, dzieje i będzie się działo tak, aby świat był najlepszy z możliwych. Głupcy sądzą, że ich los od nich zależy. Mędrcy wiedzą, że nie mogą zmienić swego losu, ale mogą zmienić swój stosunek do losu. Aby zostać mędrcem, należy (1) odróżniać zdania prawdziwe od fałszywych i od wątliwych, ufać wrażeniom kataleptycznym, fundować wiedzę na antycypacjach i z przesłanek wyprowadzać poprawne wnioski. Kilka uwag o logice zdań Chryzypa.

wykład 25: STOICYZM 3. Chętnych los za sobą wiedzie, niechętnych wlecze. Stoicki mędrzec jako - równy wśród równych - obywatel świata. O trwaniu dusz, czas jakiś, po śmierci, w tym o duszach herosów. O pożarze świata i o kolejnych - identycznych - światach.

wykład 26: SCEPTYCYZM 1. W ciągu IV i na początku III w. p.n.e. powstały w Atenach cztery wielkie systemy filozoficzne: platonizm, arystotelizm, epikureizm i stoicyzm, które przeczyły sobie wzajem. Poparto je argumentami, ale argumenty formułowane przez różne szkoły rozmijały się. W 270 p.n.e. umarł Epikur, a choć Ogród przetrwał, to dalej jego filozofii nie rozwijano. Liceum po śmierci Stratona w 268 p.n.e. upadło, a arystotelizm popadł w zapomnienie. Scholarcha Akademii od 268 p.n.e. Arkezylaos skierował ją na tropy sceptyczne: Platon niczego stanowczo nie twierdził, stawiał tylko pytania, które ostatecznie pozostały bez odpowiedzi. Zamiast cokolwiek twierdzić, należy zawiesić sądy, a w codziennym życiu wystarczą zjawiska i chęci. Jego dzieło sto lat później kontynuował Karneades.
Po wojnie mitrydatejskiej w 86 p.n.e. Ateny przestały być stolicą filozofii. Antioch z Askalonu, aby odeprzeć argumenty sceptyków twierdził, że faktycznie Platon, Arystoteles i stoicy głosili to samo, chociaż wyrażali to w inny sposób, tylko Epikur był 'czarną owcą' greckiej filozofii.

wykład 27: SCEPTYCYZM 2. Antioch z Askalonu przeciw sceptykom: Dziesięć sceptycznych tropów Ainezydemosa (I w. p.n.e.) i tropy Agryppy. Legendy o "świętym" sceptycyzmu, Pirronie z Elidy (IV-III w. p.n.e.). Zarysy pirrońskie i inne dzieła Sekstusa Empiryka (II-III w. n.e.): omówienie sceptycyzmu nie tylko jako teorii poznania, ale też jako sztuki życia.

wykład 28: RZYMSCY PRZYJACIELE GRECKIEJ FILOZOFII
W połowie II w. p.n.e. i nieco póżniej ekspansja Rzymu niszczy centra greckiej nauki i filozofii. W tym czasie kultura rzymska stoi w porównaniu z grecką na bardzo niskim poziomie. W połowie I w. p.n.e. Republika rzymska przeobraża się w Cesarstwo. W tym okresie pojawiają się, wzorujący się na dziełach Greków, wybitni rzymscy historycy: Cezar, Liwiusz i Tacyt. Poezję łacińską na niedosiężne wcześniej, a także później, szczyty wznoszą, też czerpiący z dorobku Greków, Wergiliusz i Horacy. A wreszcie pojawiają się wśród Rzymian przyjaciele filozofii: Cyceron, Lukrecjusz i Seneka, którzy nie wnoszą wprawdzie do tej dziedziny nowych idei, ale tworzą podstawy filozoficznej łaciny i wyrażają w tym języku platonizm, arystotelizm, epikureizm i stoicyzm, czasem korzystając też z argumentów sceptycznych.

wykład 29: FILOZOFOWIE I i II w.
W I w. n.e. Grecy wracają trochę do filozofowiania. Garść informacji o stoiku Epiktecie z Hoerapolis i eklektycznym platoniku (oraz historyku) Plutarchu z Cheronei.
I o ostatnim rzymskim przyjacielu filozofii, cesarzu Marku Aureliuszu, stoiku.
Na przełomie II i III w. Sekstus Empiryk prezentuje grecki sceptycyzm, a Aleksander z Afrodyzji pisze najlepsze w starożytności komentarze do Korpusu Arystotelesowskiego.
W tym samym czasie filozofia w Wyroczniach Chaldejskich i Korpusie Hermentycznym miesza się z magią i wiedzą tajemną.