DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI
indeks | antologia religijna | antologia filozoficzna | filozofia nauki
Wojciech Sady
Dzieje religii, filozofii i nauki: od Talesa z Miletu do Mahometa
Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki 2010
Wstęp
Rozdział I. Pierwsi filozofowie, a także matematycy i naturalistyczni badacze przyrody
● 1. Tło historyczne: Homer, Hezjod, orficy i inni ● 2. Tales z Miletu: zasadą świata jest woda ● 3. Anaksymander: zasadą świata jest bezkres ● 4. Anaksymenes: zasadą świata jest powietrze ● 5. Pitagoras z Samos o wędrówce dusz i o liczbach jako substancjach i zasadach ● 6. Ksenofanes z Kolonu: nikt nie zna prawdy o bogach ● 7. Hekatajos z Miletu i jego mapa świata ● 8. Heraklit z Efezu: wszystko płynie zgodnie z odwiecznym prawem ● 9. Parmenides i Zenon z Elei: jest to, co jest, nie ma tego, czego nie ma ● 10. Empedokles z Akragas o czterech korzeniach i drodze do boskości ● 11. Anaksagoras z Kladzomen o przyrodzie i Umyśle ● 12. Historia i geografia Herodota z Helikarnasu ● 13. Tukidydes z Aten o wojnie peloponeskiej ● 14. Filolaos z Krotonu o budowie świata ● 15. Pierwsi pitagorejscy matematycy ● 16. Demokryt z Abdery: jest to, co jest i jest to, czego nie ma ● 17. Naturalizm Korpusu Hippokratejskiego
Rozdział II. Ateńscy filozofowie życia
● 1. Sofiści: człowiek jest miarą wszystkich rzeczy ● 2. Sokrates: arete jest wiedzą, a ja wiem, że nic o niej nie wiem ● 3. Arystyp i cyrenaicy: jedynym dobrem jest przyjemność ● 4. Antystenes i cynicy: lepiej zwariować niż doznawać przyjemności
Rozdział III. Platon o wędrówce dusz między światem idei a światem rzeczy
● 1. Życie i dzieło ● 2. Jak rozumieć Platona? ● 3. Od dialogów sokratejskich do platońskich ● 4. Upadek duszy ● 5. Ziemska wędrówka duszy ● 6. Świat rzeczy a świat idei ● 7. Filozofowanie i filozoficzne miłowanie młodych ● 8. Państwo ● 9. Wątpliwości i wizje z kart Timajosa
Rozdział IV. Początki astronomii matematycznej
● 1. Co widać na niebie? ● 2. Matematyczny model ruchów gwiazd i planet Eudoksosa ● 3. Heraklides z Pontu o wirowym ruchu Ziemi ● 4. Matematycy IV w. p.n.e.
Rozdział V. Arystoteles o świecie, ludziach i Bogu
● 1. Życie i dzieło ● 2. Korpus Arystotelesowski ● 3. Arystotelesowskie metody badań ● 4. Możliwość i urzeczywistnienie, czyli materia i forma ● 5. Fizyka ● 6. Pierwsze niebo i sfery planetarne ● 7. Meteorologika ● 8. Nieruchomy Pierwszy Poruszyciel ● 9. Dusza wegetatywna: odżywianie, wzrost, rodzenie ● 10. Badania nad zwierzętami ● 11. Ludzie jako zwierzęta rozumne ● 12. Kontemplacja teoretyczna i etyka środka ● 13. Państwo ● 14. Oczyszczenie przez sztukę ● 15. Następcy Arystotelesa: Teofrast z Eresos i Straton z Lampsakos
Rozdział VI. Uczeni hellenistyczni
● 1. Elementy Euklidesa ● 2. Biologia i medycyna Herofilosa z Chalkedonu i Erasistratosa z Keos ● 3. Wynalazki Ktesibiosa z Aleksandrii i Filona z Bizancjum ● 4. Arystarch z Samos o niebie ● 5. Archimedes z Syrakuz o liczbie π, polach figur, objętościach brył, a także o statyce i prawie wyporu ● 6. O pomiarze Ziemi Eratostenesa z Kyrene ● 7. Apollonios z Perge o krzywych stożkowych i o niebie ● 8. Trygonometria i astronomia Hipparcha z Nikai
Rozdział VII. Epikur: grono przyjaciół i kwiaty w Ogrodzie
● 1. Życie i dzieło ● 2. Brak cierpień fizycznych i niepokojów duszy jako cel najwyższy ● 3. Atomistyczna fizyka jako duchowe lekarstwo ● 4. O mądrych wyborach
Rozdział VIII. Stoicy o Bogu, świecie i losie
● 1. Zenon z Kition i Chryzyp z Soloi ● 2. O cielesnym Bogu i najlepszym z możliwych światów ● 3. Rozum i zasady rozumności ● 4. Mędrców los za sobą wiedzie, głupców wlecze ● 5. Wieczny powrót
Rozdział IX. Sceptycy przeciw dogmatykom
● 1. „Święty” sceptycyzmu: Pirron z Elidy ● 2. Sceptycy z Akademii: Arkezylaos z Pitane i Karneades z Cyreny ● 3. Średni stoicyzm Panajtiosa z Rodos i Posejdoniosa z Apamei ● 4. Eklektyzm Antiocha z Askalonu ● 5. Sceptyczne tropy Ainezydema i Agryppy
Rozdział X. Wczesne fazy rozwoju judaizmu
● 1. Geneza historycznych ksiąg biblijnych ● 2. Opowieści biblijne: od stworzenia świata do niewoli egipskiej ● 3. Prawo mojżeszowe ● 4. Opowieści biblijne: od Jozuego do niewoli babilońskiej ● 5. Nauczanie Zaratusztry ● 6. Ezechiel, Deuteroizajasz i powstanie judaizmu ● 7. Rozpacz Hioba
Rozdział XI. Judaizm w epoce hellenistycznej i u zarania Cesarstwa
● 1. Rezygnacja Koheleta ● 2. Judaizm w diasporze egipskiej ● 3. Filon z Aleksandrii o Bogu, Logosie, aniołach, ludziach i świecie ● 4. Judaizm w Palestynie: saduceusze, faryzeusze, esseńczycy i inni ● 5. Żydochrześcijanie: Jehoszua z Nazaretu był Mesjaszem posłanym do Żydów
Rozdział XII. Apostoł Narodów Paweł z Tarsu
● 1. Paweł z Tarsu: Jezus był Pomazańcem posłanym do wszystkich narodów ● 2. Paweł o Bogu i Synu Boga ● 3. Wiara zamiast Prawa ● 4. Odkupienie przez śmierć i wskrzeszenie Jezusa ● 5. Społeczność zwołanych w oczekiwaniu na królestwo Boga
Rozdział XIII. Działalność nauczycielska Jezusa według synoptyków
● 1. Zagadka powstania ewangelii synoptycznych ● 2. Dwie opowieści o cudownych narodzinach Jezusa z Nazaretu ● 3. Początki nauczycielskiej działalności Jezusa w Galilei ● 4. Dzieła mocy, czyli znaki ● 5. Galilejskie nauczanie Jezusa ● 6. Ciemne chmury ● 7. W Jerozolimie ● 8. Proces i śmierć ● 9. Dwie opowieści o Jezusie wskrzeszonym z martwych
Rozdział XIV. Działalność nauczycielska Jezusa według Jana
● 1. Zagadki czwartej ewangelii ● 2. Janowy Jezus o sobie ● 3. Wrogość Żydów ● 4. Marsz ku śmierci ● 5. Śmierć i zmartwychwstanie
Rozdział XV. Uwagi o przyjaciołach filozofii w okresie wczesnego Cesarstwa
● 1. Lukrecjusz o epikurejskiej fizyce jako duchowym lekarstwie ● 2. Sceptyczny eklektyzm Cycerona ● 3. Seneka Młodszy o losie, a także o przyrodzie ● 4. Pliniusz Starszy o świecie ● 5. Stoicyzm Epikteta ● 6. Plutarch i średni platonicy ● 7. Neopitagoreizm Numeniosa z Apamei ● 8. Wyrocznie Chaldejskie i Korpus Hermetyczny ● 9. Rozmyślania cesarza Marka Aureliusza ● 10. Sceptycyzm w ujęciu Sekstusa Empiryka ● 11. Aleksander z Afrodyzji i komentatorzy arystotelesowscy ● 12. Tajemnicza postać Ammoniosa Sakkasa
Rozdział XVI. Ostatni uczeni starożytności
● 1. Heron z Aleksandrii o mechanizmach ● 2. Klaudiusz Ptolemeusz o ruchach planet i ich wpływie na nasze losy ● 3. Biologia i medycyna Galena z Pergamonu ● 4. Ostatni wielcy matematycy: Diofantos z Aleksandrii i Pappos z Aleksandrii
Rozdział XVII. Uwagi o sytuacji religijnej w I i II w.
● 1. Rzut oka na dalsze dzieje judaizmu ● 2. Chrześcijaństwo a filozofia ● 3. Apologeci o stosunku objawienia do filozofii ● 4. Gnostycyzm, czyli wiara jako wiedza ● 5. Tertulian: wierzę, bo to, w co wierzę, jest absurdem
Rozdział XVIII. Orygenes o Bogu, aniołach, ludziach i diabłach
● 1. Orygenes: życie i pisma ● 2. Dosłowny a duchowy sens Pisma Świętego ● 3. Ojciec, Syn i Duch Święty ● 4. Aniołowie, ludzie i diabły ● 5. Świat jako teren odnowy ● 6. Następstwo światów ● 7. Apokatastasis, czyli powrót do stanu początkowego
Rozdział XIX. Plotyn o odchodzeniu i o powrocie
● 1. Filozofia jako zapis drogi do wyzwolenia ● 2. Życie i twórczość ● 3. Jedno, czyli Dobro ● 4. Umysł jako byt, piękno – i siedziba idei ● 5. Dusza „boska”, dusza świata i natura ● 6. Świat materialny ● 7. Człowiek jako dusza upadła ● 8. Droga powrotna ● 9. Następcy Plotyna: Porfiriusz z Tyru i Jamblich z Chalkis
Rozdział XX. Chrześcijaństwo religią państwową
● 1. Manicheizm o walce Boga z Szatanem ● 2. Początki kościoła „państwowego” ● 3. Donatyści jako ruch religijny i społeczny ● 4. Ariusz i I sobór nicejski ● 5. Ojcowie kapadoccy o Trójcy Świętej, świecie i człowieku ● 6. I sobór konstantynopolitański
Rozdział XXI. Święty Augustyn o Państwie Bożym i Państwie Ziemskim
● 1. Św. Augustyn: historia nawrócenia ● 2. Między neoplatonizmem a chrześcijaństwem ● 3. O Trójcy Świętej ● 4. Spór z Pelagiuszem o grzech pierworodny ● 5. Państwo ziemskie a państwo Boże
Rozdział XXII. Zagłada cywilizacji antycznej
● 1. Sobory w Efezie i Chalcedonie o Chrystusie i Matce Bożej ● 2. Ostatni neoplatonicy, a zwłaszcza Proklos ● 3. O pocieszeniu, jakiego w filozofii szukał Boecjusz ● 4. Hierarchiczny świat Pseudo-Dionizego Areopagity ● 5. Zamknięcie Akademii i ostatni neoplatonicy ● 6. Niespełniona rewolucja w fizyce Jana Filoponosa ● 7. Ideologiczne czystki soboru konstantynopolitańskiego II
Rozdział XXIII. Narodziny islamu
● 1. Muhammad i jego dzieło ● 2. Raj i piekło ● 3. Pięć filarów islamu ● 4. Święta wojna i początki cywilizacji islamu ● 5. Hadisy i szariat Bibliografia