DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI
indeks | antologia religijna | antologia filozoficzna | filozofia nauki
Wojciech Sady
Dzieje religii, filozofii i nauki: od Talesa z Miletu do Mahometa
Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki 2010
Wstęp
Rozdział I. Pierwsi filozofowie, a także matematycy i naturalistyczni badacze przyrody
● 1. Tło historyczne: Homer, Hezjod, orficy i inni ● 2. Tales z Miletu: zasadą świata jest woda ● 3. Anaksymander: zasadą świata jest bezkres ● 4. Anaksymenes: zasadą świata jest powietrze ● 5. Pitagoras z Samos o wędrówce dusz i o liczbach jako substancjach i zasadach ● 6. Ksenofanes z Kolonu: nikt nie zna prawdy o bogach ● 7. Hekatajos z Miletu i jego mapa świata ● 8. Heraklit z Efezu: wszystko płynie zgodnie z odwiecznym prawem ● 9. Parmenides i Zenon z Elei: jest to, co jest, nie ma tego, czego nie ma ● 10. Empedokles z Akragas o czterech korzeniach i drodze do boskości ● 11. Anaksagoras z Kladzomen o przyrodzie i Umyśle ● 12. Historia i geografia Herodota z Helikarnasu ● 13. Tukidydes z Aten o wojnie peloponeskiej ● 14. Filolaos z Krotonu o budowie świata ● 15. Pierwsi pitagorejscy matematycy ● 16. Demokryt z Abdery: jest to, co jest i jest to, czego nie ma ● 17. Naturalizm Korpusu Hippokratejskiego
Rozdział II. Ateńscy filozofowie życia
● 1. Sofiści: człowiek jest miarą wszystkich rzeczy ● 2. Sokrates: arete jest wiedzą, a ja wiem, że nic o niej nie wiem ● 3. Arystyp i cyrenaicy: jedynym dobrem jest przyjemność ● 4. Antystenes i cynicy: lepiej zwariować niż doznawać przyjemności
Rozdział III. Platon o wędrówce dusz między światem idei a światem rzeczy
● 1. Życie i dzieło ● 2. Jak rozumieć Platona? ● 3. Od dialogów sokratejskich do platońskich ● 4. Upadek duszy ● 5. Ziemska wędrówka duszy ● 6. Świat rzeczy a świat idei ● 7. Filozofowanie i filozoficzne miłowanie młodych ● 8. Państwo ● 9. Wątpliwości i wizje z kart Timajosa
Rozdział IV. Początki astronomii matematycznej
● 1. Co widać na niebie? ● 2. Matematyczny model ruchów gwiazd i planet Eudoksosa ● 3. Heraklides z Pontu o wirowym ruchu Ziemi ● 4. Matematycy IV w. p.n.e.
Rozdział V. Arystoteles o świecie, ludziach i Bogu
● 1. Życie i dzieło ● 2. Korpus Arystotelesowski ● 3. Arystotelesowskie metody badań ● 4. Możliwość i urzeczywistnienie, czyli materia i forma ● 5. Fizyka ● 6. Pierwsze niebo i sfery planetarne ● 7. Meteorologika ● 8. Nieruchomy Pierwszy Poruszyciel ● 9. Dusza wegetatywna: odżywianie, wzrost, rodzenie ● 10. Badania nad zwierzętami ● 11. Ludzie jako zwierzęta rozumne ● 12. Kontemplacja teoretyczna i etyka środka ● 13. Państwo ● 14. Oczyszczenie przez sztukę ● 15. Następcy Arystotelesa: Teofrast z Eresos i Straton z Lampsakos
Rozdział VI. Uczeni hellenistyczni
● 1. Elementy Euklidesa ● 2. Biologia i medycyna Herofilosa z Chalkedonu i Erasistratosa z Keos ● 3. Wynalazki Ktesibiosa z Aleksandrii i Filona z Bizancjum ● 4. Arystarch z Samos o niebie ● 5. Archimedes z Syrakuz o liczbie π, polach figur, objętościach brył, a także o statyce i prawie wyporu ● 6. O pomiarze Ziemi Eratostenesa z Kyrene ● 7. Apollonios z Perge o krzywych stożkowych i o niebie ● 8. Trygonometria i astronomia Hipparcha z Nikai
Rozdział VII. Epikur: grono przyjaciół i kwiaty w Ogrodzie
● 1. Życie i dzieło ● 2. Brak cierpień fizycznych i niepokojów duszy jako cel najwyższy ● 3. Atomistyczna fizyka jako duchowe lekarstwo ● 4. O mądrych wyborach
Rozdział VIII. Stoicy o Bogu, świecie i losie
● 1. Zenon z Kition i Chryzyp z Soloi ● 2. O cielesnym Bogu i najlepszym z możliwych światów ● 3. Rozum i zasady rozumności ● 4. Mędrców los za sobą wiedzie, głupców wlecze ● 5. Wieczny powrót
Rozdział IX. Sceptycy przeciw dogmatykom
● 1. „Święty” sceptycyzmu: Pirron z Elidy ● 2. Sceptycy z Akademii: Arkezylaos z Pitane i Karneades z Cyreny ● 3. Średni stoicyzm Panajtiosa z Rodos i Posejdoniosa z Apamei ● 4. Eklektyzm Antiocha z Askalonu ● 5. Sceptyczne tropy Ainezydema i Agryppy
Rozdział X. Wczesne fazy rozwoju judaizmu
● 1. Geneza historycznych ksiąg biblijnych ● 2. Opowieści biblijne: od stworzenia świata do niewoli egipskiej ● 3. Prawo mojżeszowe ● 4. Opowieści biblijne: od Jozuego do niewoli babilońskiej ● 5. Nauczanie Zaratusztry ● 6. Ezechiel, Deuteroizajasz i powstanie judaizmu ● 7. Rozpacz Hioba
Rozdział XI. Judaizm w epoce hellenistycznej i u zarania Cesarstwa
● 1. Rezygnacja Koheleta ● 2. Judaizm w diasporze egipskiej ● 3. Filon z Aleksandrii o Bogu, Logosie, aniołach, ludziach i świecie ● 4. Judaizm w Palestynie: saduceusze, faryzeusze, esseńczycy i inni ● 5. Żydochrześcijanie: Jehoszua z Nazaretu był Mesjaszem posłanym do Żydów
Rozdział XII. Apostoł Narodów Paweł z Tarsu
● 1. Paweł z Tarsu: Jezus był Pomazańcem posłanym do wszystkich narodów ● 2. Paweł o Bogu i Synu Boga ● 3. Wiara zamiast Prawa ● 4. Odkupienie przez śmierć i wskrzeszenie Jezusa ● 5. Społeczność zwołanych w oczekiwaniu na królestwo Boga
Rozdział XIII. Działalność nauczycielska Jezusa według synoptyków
● 1. Zagadka powstania ewangelii synoptycznych ● 2. Dwie opowieści o cudownych narodzinach Jezusa z Nazaretu ● 3. Początki nauczycielskiej działalności Jezusa w Galilei ● 4. Dzieła mocy, czyli znaki ● 5. Galilejskie nauczanie Jezusa ● 6. Ciemne chmury ● 7. W Jerozolimie ● 8. Proces i śmierć ● 9. Dwie opowieści o Jezusie wskrzeszonym z martwych
Rozdział XIV. Działalność nauczycielska Jezusa według Jana
● 1. Zagadki czwartej ewangelii ● 2. Janowy Jezus o sobie ● 3. Wrogość Żydów ● 4. Marsz ku śmierci ● 5. Śmierć i zmartwychwstanie
Rozdział XV. Uwagi o przyjaciołach filozofii w okresie wczesnego Cesarstwa
● 1. Lukrecjusz o epikurejskiej fizyce jako duchowym lekarstwie ● 2. Sceptyczny eklektyzm Cycerona ● 3. Seneka Młodszy o losie, a także o przyrodzie ● 4. Pliniusz Starszy o świecie ● 5. Stoicyzm Epikteta ● 6. Plutarch i średni platonicy ● 7. Neopitagoreizm Numeniosa z Apamei ● 8. Wyrocznie Chaldejskie i Korpus Hermetyczny ● 9. Rozmyślania cesarza Marka Aureliusza ● 10. Sceptycyzm w ujęciu Sekstusa Empiryka ● 11. Aleksander z Afrodyzji i komentatorzy arystotelesowscy ● 12. Tajemnicza postać Ammoniosa Sakkasa
Rozdział XVI. Ostatni uczeni starożytności
● 1. Heron z Aleksandrii o mechanizmach ● 2. Klaudiusz Ptolemeusz o ruchach planet i ich wpływie na nasze losy ● 3. Biologia i medycyna Galena z Pergamonu ● 4. Ostatni wielcy matematycy: Diofantos z Aleksandrii i Pappos z Aleksandrii
Rozdział XVII. Uwagi o sytuacji religijnej w I i II w.
● 1. Rzut oka na dalsze dzieje judaizmu ● 2. Chrześcijaństwo a filozofia ● 3. Apologeci o stosunku objawienia do filozofii ● 4. Gnostycyzm, czyli wiara jako wiedza ● 5. Tertulian: wierzę, bo to, w co wierzę, jest absurdem
Rozdział XVIII. Orygenes o Bogu, aniołach, ludziach i diabłach
● 1. Orygenes: życie i pisma ● 2. Dosłowny a duchowy sens Pisma Świętego ● 3. Ojciec, Syn i Duch Święty ● 4. Aniołowie, ludzie i diabły ● 5. Świat jako teren odnowy ● 6. Następstwo światów ● 7. Apokatastasis, czyli powrót do stanu początkowego
Rozdział XIX. Plotyn o odchodzeniu i o powrocie
● 1. Filozofia jako zapis drogi do wyzwolenia ● 2. Życie i twórczość ● 3. Jedno, czyli Dobro ● 4. Umysł jako byt, piękno – i siedziba idei ● 5. Dusza „boska”, dusza świata i natura ● 6. Świat materialny ● 7. Człowiek jako dusza upadła ● 8. Droga powrotna ● 9. Następcy Plotyna: Porfiriusz z Tyru i Jamblich z Chalkis
Rozdział XX. Chrześcijaństwo religią państwową
● 1. Manicheizm o walce Boga z Szatanem ● 2. Początki kościoła „państwowego” ● 3. Donatyści jako ruch religijny i społeczny ● 4. Ariusz i I sobór nicejski ● 5. Ojcowie kapadoccy o Trójcy Świętej, świecie i człowieku ● 6. I sobór konstantynopolitański
Rozdział XXI. Święty Augustyn o Państwie Bożym i Państwie Ziemskim
● 1. Św. Augustyn: historia nawrócenia ● 2. Między neoplatonizmem a chrześcijaństwem ● 3. O Trójcy Świętej ● 4. Spór z Pelagiuszem o grzech pierworodny ● 5. Państwo ziemskie a państwo Boże
Rozdział XXII. Zagłada cywilizacji antycznej
● 1. Sobory w Efezie i Chalcedonie o Chrystusie i Matce Bożej ● 2. Ostatni neoplatonicy, a zwłaszcza Proklos ● 3. O pocieszeniu, jakiego w filozofii szukał Boecjusz ● 4. Hierarchiczny świat Pseudo-Dionizego Areopagity ● 5. Zamknięcie Akademii i ostatni neoplatonicy ● 6. Niespełniona rewolucja w fizyce Jana Filoponosa ● 7. Ideologiczne czystki soboru konstantynopolitańskiego II
Rozdział XXIII. Narodziny islamu
● 1. Muhammad i jego dzieło ● 2. Raj i piekło ● 3. Pięć filarów islamu ● 4. Święta wojna i początki cywilizacji islamu ● 5. Hadisy i szariat Bibliografia
Wojciech Sady
Dzieje religii, filozofii i nauki: od Eriugeny do Mikołaja z Kuzy
Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki 2014
Wstęp
Rozdział XXIV. Ku nowej Europie
1. Chrześcijaństwo u progu wieków ciemnych 2. Sobór konstantynopolitański III i sobór piąto–szósty 3. Papież Stefan przekracza Alpy 4. Ikonoklaści i sobór nicejski II 5. Dzieło Karola Wielkiego 6. Jan Szkot Eriugena o „upadku” i drodze do boskości
Rozdział XXV. Pierwsi uczeni islamscy
1. Narodziny teologii mutazylickiej 2. Epoka tłumaczeń 3. Alchemiczny korpus Gebera 4. Matematycy, astronomowie i geografowie z Domu Mądrości 5. Al-Kindi i początki filozofii muzułmańskiej 6. Medycyna, alchemia i filozoficzne herezje Razesa 7. Pierwsi asceci i mistycy suficcy 8. Narodziny teologii aszaryckiej 9. Al-Farabi o Bogu, świecie i państwie doskonałym 10. Magicy, astrolodzy i alchemicy islamscy X w.
Rozdział XXVI. Poddanie Kościoła na Zachodzie władzy papieży i związane z tym rozłamy
1. Walki Rzymu z Konstantynopolem o pozyskanie Słowian 2. Chaos w Rzymie i zepsucie w Kościele 3. Reformatorzy z Cluny 4. Schizma Wschodnia 5. Grzegorz VII kontra Henryk IV 6. I wyprawa krzyżowa
Rozdział XXVII. Uczeni islamskiego Bliskiego Wschodu X i XI w.
1. Alhazen, al-Biruni i inni 2. Medycyna i filozofia Awicenny 3. Suficka quasi-filozofia Al-Ghazalego
Rozdział XXVIII. Pierwsi filozofowie po wiekach ciemnych
1. Anzelm z Canterbury: wierzę, aby rozumieć 2. Nowe klasztory, pierwsze papieskie sobory, kolejne krucjaty 3. Początek sporów o uniwersalia 4. Piotr Abelard o Trójcy i o grzechach 5. Inni filozofowie i teolodzy XII w. 6. Przekłady z arabskiego i greki na łacinę
Rozdział XXIX. Żydowscy i muzułmańscy uczeni z Andaluzji
1. Pierwsi uczeni i filozofowie 2. Awicebron o woli jako pośredniku między Bogiem a stworzeniem 3. Awempace o zjednoczeniu i samotności, a także o fizyce 4. Abubacera opowieść o Żyjącym synu Czuwającego 5. Awerroes o zgodności wiary i rozumu, ale też o wielości prawd 6. Majmonidesa rady dla błądzących 7. Ibn al-Arabi o jedności istnienia
Rozdział XXX. „Heretycy” a strażnicy rzymskiej ortodoksji
1. Sobór laterański III 2. Katarzy, waldensi, franciszkanie i inni 3. Sobór laterański IV 4. Dominikanie, czyli „psy pańskie” 5. O tym, jak franciszkanie stali się papiescy 6. Inkwizytorzy, krzyżowcy i inni
Rozdział XXXI. Narodziny uniwersytetów i złoty wiek scholastyki
1. Przekłady z arabskiego i greki na łacinę 2. „Wszechnice mistrzów i studentów”, czyli uniwersytety 3. Metoda scholastyczna 4. Recepcja fizyki i metafizyki Arystotelesa 5. Pierwsi teolodzy i filozofowie dominikańscy oraz franciszkańscy 6. Bonawentury liczbowe spekulacje o Bogu, świecie i ludziach 7. Sobór lyoński II i nieudana próba podporządkowania Kościoła bizantyjskiego papieżowi 8. Katolicyzm końca XIII w.
Rozdział XXXII. Wielka synteza teologiczna Tomasza z Akwinu
1. Życie i dzieło 2. Teologia naturalna o Bogu 3. Teologia objawiona o Trójcy 4. Stworzenia: świat, aniołowie i ludzie 5. Upadek i odkupieńcze Wcielenie 6. Teologia moralna 7. Kościół i sakramenty 8. O losach dusz po śmierci, wskrzeszeniu zmarłych, raju i piekle
Rozdział XXXIII. Matematycy i filozofowie przyrody XIII w.
1. Pierwsi użytkownicy dziesiętnego systemu liczbowego 2. Robert Grosseteste i Roger Bacon o świetle i matematyce 3. Uczeni muzułmańscy z okresu inwazji mongolskiej 4. Peregrinusa list o magnesie 5. Witelon i Teodoryk z Freibergu o świetle 6. Astronomia i kosmologia w XIII w. 7. Medycyna i anatomia późnego średniowiecza
Rozdział XXXIV. Koniec reform kluniackich i papieże awiniońscy
1. Spory o awerroizm łaciński i potępienie paryskie z 1277 r. 2. Duns Szkot o Pierwszej Zasadzie i prymacie woli nad rozumem 3. Porażki papieży i przenosiny do Awinionu 4. Sobór w Vienne i zagłada templariuszy 5. Dantego wędrówka przez kręgi piekielne, czyśćcowe i rajskie 6. Mistyczki i mistycy nadreńscy, a zwłaszcza Mistrz Eckhart 7. Degeneracja zakonów i papiestwa 8. Czarna śmierć i rozpad średniowiecznej Europy
Rozdział XXXV. Nominaliści przeciw scholastyce i ku nowemu myśleniu
1. Williama Ockhama tezy przeciw powszechnikom i przeciw papieżom 2. Nominaliści po Ockhamie 3. Uczeni i konstruktorzy XIV w. 4. Matematyzacja mechaniki i teoria impetusu
Rozdział XXXVI. Zmierzch średniowiecza
1. Jan Wiklef o państwie i Kościele 2. Schizma Zachodnia 3. Jana Husa walka o niezawisłość Czech i reformę Kościoła 4. Sobór w Konstancji morduje Husa i likwiduje schizmę 5. Starcie papiestwa z koncyliarystami na soborze w Bazylei 6. Nieudana unia Wschodu z Zachodem na soborach w Ferrarze i Florencji 7. Mikołaj z Kuzy o oświeconej niewiedzy
Wojciech Sady
Dzieje religii, filozofii i nauki: od Pico della Mirandoli do Miguela Serveta
Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki 2013
Wstęp
Rozdział XXXVII. Świt Renesansu
1. Światowi – i zdemoralizowani – papieże renesansu 2. Początek procesów czarownic 3. Astrolodzy, astronomowie, geometrzy i inni uczeni wczesnego renesansu 4. Wielkie odkrycia geograficzne 5. Papiestwo na dnie moralnego upadku i sobór laterański V
Rozdział XXXVIII. Odrodzeniowa myśl społeczna
1. Pico della Mirandola o godności człowieka 2. Erazm z Rotterdamu o żołnierzu Chrystusowym 3. Machiavelli o celu, który uświęca środki 4. Utopijne wizje Tomasza Morusa
Rozdział XXXIX. Od wołania o reformy do reformacji
1. Marcina Lutra tezy przeciwko odpustom 2. Karol V Habsburg kontra Franciszek I Walezjusz 3. Magellan, Cortés i inni 4. Ulrych Zwingli i początki ewangelicyzmu 5. Wojna chłopska w Niemczech 6. Anabaptyści o chrzcie i wyrzeczeniu się oręża 7. Augsburskie Wyznanie Wiary 8. Początki kalwinizmu 9. Tragedia anabaptystów 10. Religijne meandry Henryka VIII 11. Czyja władza, tego religia
Rozdział XL. Wielcy reformatorzy
1. Matematycy, astrolodzy, magowie, medycy, anatomowie i metalurdzy okresu reformacji 2. Mikołaj Kopernik o obrotach sfer niebieskich 3. Marcin Luter o zbawieniu przez wiarę 4. Jan Kalwin o zbawieniu wybranych 5. Ignacy Loyola o nieomylności Kościoła rzymskiego 6. Michał Servet przeciw dogmatowi Trójcy
Wojciech Sady
Dzieje religii, filozofii i nauki: od soboru trydenckiego do Kartezjusza
Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki 2023
Wstęp
XLI. Chrześcijaństwo u schyłku renesansu
1. Religijny podział Ziemi 2. Textus receptus 3. Dekrety i kanony soboru trydenckiego 4. Anglikanie kontra purytanie i prezbiterianie 5. Luterańska Formuła zgody i kalwinistyczny Katechizm heidelberski 6. Bracia polscy 7. Wulgata klementyńska i Biblia Króla Jakuba 8. Procesy o czary jako zwieńczenie dzieła chrystianizacji
XLII. Filozofia i nauka u schyłku renesansu
1. Filozofowie II połowy XVI w. 2. Pirroński sceptycyzm w (fałszywej?) służbie katolicyzmu: Próby Michela de Montaigne 3. Giordano Bruno 4. Matematycy II połowy XVI w. 5. Badania przyrodnicze w II połowie XVI w. 6. Magia naturalna Giambattisty della Porty 7. Astronomiczne obserwacje Brahego i jego model nieba 8. Gilbert o Ziemi jako wielkim, żywym magnesie
XLIII. Chrześcjaństwo, filozofia i nauka w I połowie XVII w.
1. Początki baptyzmu i dalsze losy purytan 2. Filozofowie I połowy XVII w. 3. Francis Bacon o Nowym Organonie i Nowej Atlantydzie 4. Campanella o Państwie Słońca 5. Matematycy I połowy XVII w. 6. Badania przyrodnicze w I połowie XVII w.
XLIV. Kepler o nowej astronomii i harmonii niebieskiej
1. Tajemnica kosmosu 2. Nowa astronomia 3. Dioptryka 4. Harmonie świata 5. Skrót astronomii Kopernikańskiej 6. Tablice rudolfiańskie 7. Sen, czyli astronomia księżycowa
XLV. Galileusz o ruchach ciał niebieskich i ziemskich
1. Pierwsze lata 2. Posłaniec z gwiazd i Listy o plamach słonecznych 3. Dzieło Kopernika trafia na Indeks ksiąg zakazanych 4. Waga probiercza 5. Dialog o dwóch najważniejszych systemach świata 6. Proces Galileusza 7. Rozmowy i dowodzenia matematyczne
XLVI. Kartezjusz o człowieku, Bogu i świecie
1. Życie i dzieło 2. Myślę, więc jestem 3. Mam ideę Boga, a więc Bóg jest 4. O ciałach materialnych 5. O świecie 6. O świetle 7. Geometria 8. Meteorologia 9. O budowie ciał zwierząt i ludzi 10. Człowiek jako połączenie rozciągłej maszyny i myślącej duszy Bibliografia
Wojciech Sady
Dzieje religii, filozofii i nauki: od Blaise Pascala do Davida Hume'a
Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki
roboczy spis treści:
Wstęp
XLVII. Blaise Pascal
1. Esej o krzywych stożkowych 2. Baliani i Torricelli o próżni i ciśnieniu atmosferycznym 3. Pascal o próżni i ciśnieniu atmosferycznym 4. Trójkąt arytmetyczny i prawdopodobieństwo 5. Jansenizm 6. Prowincjałki 7. Myśli 8. Ostatnie lata
XLVII. Thomas Hobbes o państwie, ludziach i ciałach
1. O państwie 2. O ciałach i ich ruchach 3. O człowieku
XLIX. Baruch Spinoza
1. Życie i dzieło 2. Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona 3. Traktat teologiczno-polityczny 4. Traktat polityczny
L. Filozofowie II połowy XVII w.
1. ... 2. Malebranche 3. ...
LI. Matematycy i badacze przyrody II połowy XVII w.
1. Pascal, Fermat i inni 2. Narodziny rachunku różniczkowego i całkowego 3. Boyle, Guericke i inni o ciśnieniu i przemianach gazowych 4. Czym jest światło? 5. Od alchemii do chemii 6. biologia, anatomia 7. Początki nauk o Ziemi 8. Postępy astronomii obserwacyjnej 9. Ku nowej mechanice niebieskiej i ziemskiej
LII. Isaac Newton: matematyk, fizyk, optyk, alchemik, teolog i nie tylko
1. Życie do powstania Philosophiae naturalis principia mathematica 2. Philosophiae naturalis principia mathematica 3. Dyrektor mennicy 4. Opticks 5. Ostatnie lata
LIII. JOHN LOCKE
1. Życie i dzieło 2. Nie ma niczego w umyśle, czego by wcześniej nie było w zmyśle 3. Drugi traktat o rządzie: manifest liberalizmu 4. List o tolerancji
LIV. GOTTFRIED WILHELM LEIBNIZ
1. Życie i dzieło
LV. Matematycy i badacze przyrody I połowy XVIII w.
1. Matematyka 2. Optyka 3. Badania nad elektrycznością od Graya do Franklina 4. Chemia 5. Nauki o Ziemi 6. Nauki o życiu 7. Astronomia
LVI. Filozofowie I połowy XVIII w.
1. ... 2. Giambattista Vico 3. ...
LVII. George Berkaley
1. Życie i dzieło 2. Próba stworzenia nowej teorii widzenia 3. Traktat o zasadach poznania ludzkiego i Trzy dialogi między Hylasem a Filonousem 4. Alkifron: obrona chrześcijaństwa przed wolnomyślicielami 5. Siris: od wody dziegciowej do metafizyki
LVIII. David Hume o rozumie ludzkim, moralności i religii
1. Życie i dzieło 2. Badania nad rozumem ludzkim 3. Badania nad uczuciami 4. Badania nad historią i podstawami religii