Pisma Wittgensteina w porządku ich powstawania
opracował Wojciech SADY
Choć Wittgenstein pisał prawie wyłącznie po niemiecku, to związany był z Uniwersytetem Cambridge i w Anglii publikowano, głównie pośmiertnie, jego prace filozoficzne. Większość z nich ukazała się od razu z równoległym przekładem angielskim (co, podając liczbę stron, zaznaczam literką e). Tytuły, pochodzące zazwyczaj od wydawców, są zwykle dwujęzyczne, ale najczęściej wymieniam tylko tytuł angielski.
"On Logic and How Not to Do It". The Cambridge Review 34 (1913), s. 351. Przedruk w: E. Homberger et al. (eds.), The Cambridge Mind: Ninety Years of the Cambridge Review 1879-1969, Little, Brown 1970, ss. 127-129. Krótka, krytyczna recenzja P. Coffey, The Science of Logic.
"Notes on Logic". Wyd. H. T. Costello. The Journal of Philosophy 54 (1957), ss. 230-244. Przedruk w: L. Wittgenstein, Notebooks 1914-1916, ss. 93-107. Tekst przygotowany w 1913 r. dla Russella. Przekład polski: "Uwagi o logice", w: Dzienniki 1914-1916 (zob. poniżej), ss. 151-174.
"Notes Dictated to G. E. Moore in Norway". W: Notebooks 1914-1916, ss. 108-119. Tekst podyktowany w kwietniu 1914 r. Moore'owi. Przekład polski: "Uwagi podyktowane G. E. Moore'owi w Norwegii", w: Dzienniki 1914-1916 (zob. poniżej), ss. 175-193.
Notebooks 1914-1916. Wyd. G. E. M. Anscombe, G. H. von Wright, Basil Blackwell 1961, ss. VI, 131+91e. Oryginał niemiecki notatek Wittgensteina z lat I Wojny światowej z równoległym przekładem angielskim G. E. M. Anscombe. Wydanie to zawiera ponadto dwa teksty wymienione powyżej i wybór z listów do Russella z lat 1912-1920. Wydanie drugie z drobnymi poprawkami w angielskim przekładzie Notebooks, inną wersją "Notes on Logic" i dodanym indeksem, na wklejce reprodukcje z niepublikowanych fragmentów notatników, Notebooks 1914-1916. Oxford: Basil Blackwell 1979, ss. 140+91e, indeks. Przekład polski: Dzienniki 1914-1916, tłum. M. Poręba, Spacja 1999.
Prototractatus. Wyd. B. F. McGuinness, T. Nyberg, G. H. von Wright, Cornell UP 1971, ss. 254+124e. Wczesna wersja Tractatus logico-philosophicus, oryginał niemiecki z równoległym przekładem angielskim D. F. Pearsa i B. F. McGuinnessa, wstęp historyczny G. H. von Wrighta. Wydanie zawiera faksymilie całości rękopisu Wittgensteina.
Logisch-philosophische Abhandlung. Mit einer Einführung von Bertrand Russell. Annalen der Naturphilosophie 14 (1921), ss. 185-262.
Tractatus logico-philosophicus. With an Introduction by Bertrand Russell. Kegan Paul 1922, ss. 189. Oryginał niemiecki wraz z równoległym przekładem C. K. Ogdena i F. P. Ramseya. Wydanie z nowym równoległym przekładem angielskim D. F. Pearsa i B. F. McGuinnessa, Routledge and Kegan Paul 1961, ss. XII+160. Przekład polski: Tractatus logico-philosophicus, tłum. B. Wolniewicz, PWN 1970, wyd. 2 zmienione WN PWN 1997.
Wörterbuch für Volkschulen. Hölder-Pichler-Tempsky 1926. W tym samym wydawnictwie nowe wydanie, które przygotowali W. i E. Leinfelner i A. Hübner, 1977, zawierające Przedmowę, jaką Wittgenstein napisał pierwotnie do Słownika.
"Some Remarks on Logical Form". Proceedings of the Aristotelian Society, Supplementary Volume 9 (1929), ss. 162-171. Przedruk W: I. M. Copi, R. W. Beard (eds.), Essays on Wittgenstein's "Tractatus", Macmillan 1966, ss. 31-37. Przekład polski: "Kilka uwag o formie logicznej", tłum. Maciej Świerczyński, Przegląd Filozoficzny - Nowa Seria VI(1), 151-156, 1997. tekst
"A Lecture on Ethics". Philosophical Review 74 (1965), ss. 3-12. Tekst wykładu z 1929 r. Przekład polski: "Wykład o etyce", tłum. W. Sady, w: L. Wittgenstein, Uwagi o religii i etyce, Znak 1995, ss. 75-85.
Philosophische Bemerkungen. Wyd. R. Rhees, Basil Blackwell 1964, ss. 348. Maszynopis z lat 1929-1930, przedłożony Council of Trinity College w 1930 r. jako podstawa przyznania Wittgensteinowi stypendium. Przekład angielski Philosophical Remarks, tłum. R. Hargreaves i R. White, Basil Blackwell 1975, ss. 357.
Philosophische Grammatik. Wyd. R. Rhees, Oxford: Basil Blackwell 1969. Teksty z lat 1930-1933. Książka jest kompilacją obszernych fragmentów maszynopisu ukończonego w 1933 r., naniesionych na nim, prawdopodobnie w okresie 1933-1934, poprawek i powstałych wtedy nowych maszynopisów i rękopisów. Przekład angielski Philosophical Grammar, tłum. A. Kenny, Basil Blackwell 1974, ss. 495.
"Philosophy". Wyd. H. Nyman. Synthese 87 (1991), ss. 3-22. Nie włączone do Philosophische Grammatik fragmenty maszynopisu z 1933 r. poświęcone naturze filozofii i metodom filozoficznej terapii w angielskim przekładzie C. G. Luckhardta i A. E. Aue.
"Letter to the Editor", Mind 42 (1933), ss. 415-416.
"Bemerkungen über Frazers The Golden Bough". Wyd. R. Rhees. Synthese 17 (1969), ss. 233-253. Notatki z 1931 r. i z lat późniejszych. Wydanie z równoległym przekładem angielskim Remarks on Frazer's Golden Bough, tłum. A. C. Miles, Humanities Press 1979, ss. 18+18e. Przekład polski: Uwagi o Złotej Gałęzi Frazera, tłum. A. Orzechowski, Instytut Kultury 1998.
The Blue and Brown Books. Wyd. R. Rhees. Basil Blackwell 1958, ss. XVI+185. Dwa skrypty dyktowane studentom w latach 1933-1935. Pełny tytuł Preliminary Studies for the "Philosophical Investigations". Generally Known as The Blue and Brown Books. Zły polski przekład: Niebieski i brązowy zeszyt, tłum. A. Lipszyc, Ł. Sommer, Spacja 1998.
"Notes for Lectures on 'Private Experience' and 'Sense Data'". Wyd. R. Rhees. Philosophical Review 77 (1968), ss. 271-320. Notatki do wykładów z lat 1935-1936.
"Ursache und Wirkung: Intuitives Erfassen". Wyd. R. Rhees. Philosophia 6 (1976), ss. 392-408. Tamże angielski przekład P. Wincha, "Cause and Effect: Intuitive Awareness", ss. 409-425. Zapiski z 24-29 września 1937. W Dodatkach na ss. 429-445 krótkie zapiski, jakie Wittgenstein prowadził w związku z wykładami w Cambridge w 1938 r. wraz z notatkami Rush Rheesa z tych wykładów.
Bemerkungen über die Grundlagen der Mathematik. Wyd. R. Rhees, G. H. von Wright, G. E. M. Anscombe, Basil Blackwell 1956, ss. XIX+XIXe , 196+196e, indeks. Oryginał niemiecki notatek z lat 1937-1944 z równoległym przekładem angielskim G. E. M. Anscombe; teksty te miały wówczas stanowić Część II Dociekań filozoficznych. Wydanie trzecie, znacznie zmienione i rozszerzone, tylko w przekładzie angielskim G. E. M. Anscombe, Remarks on the Foundations of Mathematics, Basil Blackwell 1978, ss. 444, indeks. Przekład polski: Uwagi o podstawach matematyki, tłum. M. Poręba, KR 1999.
Philosophische Untersuchungen. Wyd. G. E. M. Anscombe, R. Rhees, Basil Blackwell 1953, ss. X+Xe, 232+232e. Oryginał niemiecki z równoległym przekładem angielskim: Philosophical Investigations, tłum. G. E. M. Anscombe. Przekład polski: Dociekania filozoficzne, tłum. B. Wolniewicz, PWN 1972, wyd. 2 zmienione WN PWN 2000.
Zettel. Wyd. G. E. M. Anscombe, G. H. von Wright, Basil Blackwell 1967, ss. V+Ve, 124+124e. Fragmenty wybrane przez Wittgensteina z dwóch obszernych maszynopisów z lat 1945-1948; oryginał niemiecki z równoległym przekładem angielskim G. E. M. Anscombe. Przekład polski: Kartki, tłum. S. Lisiecka, KR 1999.
Bemerkungen über die Philosophie der Psychologie, Band 1. 1. Wyd. G. E. M. Anscombe, G. H. von Wright, Basil Blackwell 1980, ss. 218+198e, indeks. Maszynopis podyktowany jesienią 1947 r. na podstawie uwag spisanych w okresie od maja 1946 do października 1947, oryginał niemiecki z równoległym przekładem angielskim: Remarks on the Philosophy of Psychology, Volume I, tłum. G. E. M. Anscombe.
Bemerkungen über die Philosophie der Psychologie, Band 2. Wyd. G. H. von Wright, H. Nyman, Basil Blackwell 1980, ss. 143+121e, indeks. Maszynopis podyktowany jesienią 1948 na podstawie uwag spisanych w okresie od listopada 1947 do sierpnia 1948, oryginał niemiecki z równoległym przekładem angielskim Remarks on the Philosophy of Psychology, Volume II, tłum. C. G. Luckhardt i M. A. E. Aue. Wiele uwag z obu tomów Remarks... wydanych zostało wcześniej jako Zettel, niektóre odnaleźć też można w Części II Dociekań filozoficznych.
Letzte Schriften über die Philosophie der Psychologie, Band 1. Wyd. G. H. von Wright, H. Nyman. Basil Blackwell 1982, ss. 148+127e, indeks. Uwagi zachowane w postaci rękopisu spisanego między październikiem 1948 a marcem 1949; oryginał niemiecki wraz z równoległym przekładem angielskim: Last Writings on the Philosophy of Psychology, Volume I: Preliminary Studies for Part II of Philosophical Investigations, tłum. C. G. Luckhardt i M. A. E. Aue.
Letzte Schriften über die Philosophie der Psychologie, Band 2. Wyd. G. H. von Wright i H. Nyman. Oxford: Basil Blackwell 1992, ss. 106+95e, indeks. Zapiski z okresu od 1949 r. do 15 kwietnia 1951, ich temat to związki "stanów umysłowych" i zachowań cielesnych. Oryginał niemiecki z równoległym przekładem angielskim: Last Writings on the Philosophy of Psychology, Volume II: The Inner and the Outer, 1949-1951, tłum. C. G. Luckhardt i M. A. E. Aue.
Bemerkungen über die Farben. Wyd. G. E. M. Anscombe, Oxford: Basil Blackwell 1978, ss. 63+63e. Zachowane w postaci rękopiśmiennej uwagi spisane m. in. wiosną 1950 r. w Oxfordzie i w marcu 1951 r. w Cambridge. Oryginał niemiecki z równoległym przekładem angielskim: Remarks on Colour, tłum. L. L. McAlister i M. Schättle. Marny przekład polski: Uwagi o kolorach, tłum. R. Reszke, Spacja 1998.
Über Gewißheit. Wyd. G. E. M. Anscombe, G. H. von Wright, Oxford: Basil Blackwell 1969, ss. VI+VIe, 90+90e. Notatki z okresu od 1950 r. do 27 kwietnia 1951 r.; oryginał niemiecki z równoległym przekładem angielskim: On Certainty, tłum. D. Paul i G. E. M. Anscombe. Przekład polski: O pewności, tłum. M. Sady i W. Sady, Aletheia 1993; zmieniona wersja tego przekładu w tej witrynie. Inny przekład polski: O pewności, tłum. B. Chwedeńczuk, KR 2001.
Vermischte Bemerkungen. Wyd. G. H. von Wright, Frankfurt a. M.: Suhrkamp Verlag 1977. Wydanie z równoległym przekładem angielskim P. Wincha, Culture and Value, Oxford: Basil Blackwell 1980, ss. 87+87e. Wybór zapisków rozrzuconych po rękopisach Wittgensteina z lat 1929-1951, o charakterze wyraźnie odmiennym od jego "oficjalnych" prac filozoficznych. Część z nich dotyczy muzyki, dramatów Szekspira, psychoanalizy Freuda i destrukcyjnej roli nauki w kulturze Zachodu, inne to uwagi na temat chrześcijaństwa i charakteru narodowego żydów, są tam etyczne rozważania o ludziach i życiu, a przede wszystkim Wittgenstein pisze o sobie i swojej twórczości. Przekład polski: Uwagi różne, tłum. M. Kowalewska, KR 2000.
Pełny wykaz zachowanych maszynopisów, rękopisów i dyktand Wittgensteina, wraz z obowiązującą dziś ich numeracją, podano w: "Special Supplement: The Wittgenstein Papers", by G. H. von Wright, The Philosophical Review 78 (1969), ss. 483-503. Poprawiona i rozszerzona wersja tego tekstu zamieszczona została w: G. H. von Wright, Wittgenstein, Oxford: Basil Blackwell 1982, ss. 35-62. Znaleźć tam można dane historyczne o tekstach i ich odzyskiwaniu, klasyfikację i opis, katalog, komentarze do poszczególnych pozycji i uwagi o pośmiertnych publikacjach pism. Wszystkie ocalałe materiały dostępne są dziś w postaci mikrofilmów.
NOTATKI Z WYKŁADÓW WITTGENSTEINA I ROZMÓW Z NIM
Friedrich Waismann, Wittgenstein und der Wiener Kreis. Wyd. B. F. McGuinness, Frankfurt a. M.: Suhrkamp Verlag 1967, ss. 266. Przekład angielski Ludwig Wittgenstein and the Vienna Circle: Conversations Recorded by Friedrich Waismann. Oxford: Basil Blackwell 1979, ss. 266. Stenogramy rozmów Wittgensteina ze Schlickiem i Waismannem w latach 1929-1932.
George Edward Moore, "Wittgenstein's Lectures in 1930-1933". Mind 63 i 64 (1954). Przedruk w G. E. Moore, Philosophical Papers, London: Allen and Unwin 1959, ss. 252-324. Opatrzone komentarzami notatki Moore'a z wykładów Wittgensteina.
Wittgenstein's Lectures: Cambridge, 1930-1932. Wyd. D. Lee, Oxford: Basil Blackwell 1980, ss. XVII + 124, indeks. Kompilacja notatek J. Kinga, D. Lee i dwóch innych studentów.
Wittgenstein's Lectures: Cambridge, 1932-1935. Wyd. A. Ambrose, Oxford: Basil Blackwell 1979, ss. XI+225, indeks. Kompilacja notatek A. Ambrose i M. MacDonald.
"The Language of Sense Data and Private Experience - Notes taken by Rush Rhees of Wittgenstein's Lectures, 1936". Philosophical Investigations 7 (1984), ss. 1-45, 101-140.
Lectures and Conversations on Aesthetics, Psychology and Religious Belief. Wyd. C. Barrett, Oxford: Basil Blackwell 1966, ss. VIII+72. Kompilacja notatek R. Rheesa, Y. Smythiesa i J. Taylora z wykładów Wittgensteina w 1938 r. i z rozmów z nim o psychoanalizie w 1942 r. Przekłady polskie: "Wykłady o estetyce", tłum. P. Graff, Studia Estetyczne t. 14, 1977, s. 131-146; "Wykłady o wierze", tłum. W. Sady, w: L. Wittgenstein, Uwagi o religii i etyce, Znak 1995, s. 86-107.
Wittgenstein's Lectures on the Foundations of Mathematics: Cambridge, 1939. Wyd. C. Diamond, Ithaca, N. Y.: Cornell University Press 1976, ss. 304. Kompilacja notatek R. C. Bosanqueta, N. Malcolma, R. Rheesa i Y. Smythiesa.
Wittgenstein's Lectures on Philosophical Psychology 1946-1947. Wyd. P. Geach, Sussex: Harvester Press 1988, ss. XV, 348. Notatki z wykładów sporządzili P. T. Geach, K. J. Shah, A. C. Jackson..
O. K. Bouwsma, Wittgenstein: Conversations 1949-1951. Wydali i wstępem poprzedzili J. L. Craft i R. E. Hustwit. Indianapolis: Hackett 1986, ss. XXXIV, 78.
LISTY
Briefe, Briefwechsel mit B. Russell, G. E. Moore, J. M. Keynes, F. P. Ramsey, W. Eccles, P. Engelmann und L. von Ficker. Wyd. B. F. McGuinness, G. H. von Wright, Frankfurt a. M.: Suhrkamp Verlag 1980. Wydanie to zawiera też wszystkie ocalałe listy do Wittgensteina od wymienionych osób.
Letters to Russell, Keynes and Moore. Wyd. G. H. von Wright, Oxford: Basil Blackwell 1974, ss. 190.
Letters to C. K. Ogden with Comments on the English Translation of the Tractatus Logico-Philosophicus. Wyd. G. H. von Wright, Oxford: Basil Blackwell 1973. W Dodatku zamieszczono listy F. P. Ramseya.
Letters from Ludwig Wittgenstein with a Memoir by Paul Engelmann. Wyd. B. F. McGuinness, Oxford: Basil Blackwell 1967, ss. XV+150.
"Letters to Ludwig von Ficker". Wyd. A. Janik, W: C. G. Luckhardt (ed.), Wittgenstein: Sources and Perspectives, Sussex: Harvester Press 1979, ss. 61-81.
W. Eccles, "Some Letters of Ludwig Wittgenstein". Hermethena 97 (1963), ss. 57-65.
"Some Hitherto Unpublished Letters from Ludwig Wittgenstein to Georg Henrik von Wright". The Cambridge Review 28 February 1983.